Ενοικίαση και μέσω ΕΟΠΥΥ
Γράφει η Εύα Μπουτζέτη – Πανίδου.
Η Ελλάδα του σήμερα φέρει μία από τις γηραιότερες κοινωνίες στην Ευρώπη. Το 2020 το ποσοστό των ατόμων άνω των 65 ετών ήταν 22,3 %, ενώ προβλέπεται να ξεπεράσει το 37 % μέχρι το 2050. Πίσω από τους αριθμούς όμως κρύβονται άνθρωποι, ζωές, αναμνήσεις – και συχνά, μοναξιά.
Ο άνθρωπος, η μνήμη και η ιδιοσυγκρασία του Έλληνα
Η συμπολίτισσά μας ιστορικός Μαρία Ευθυμίου έχει πολλές φορές επισημάνει ότι οι Έλληνες –ιδίως της υπαίθρου– είναι βαθιά συνδεδεμένοι με τη συλλογική μνήμη, τις τοπικές ιστορίες και τις παραδόσεις. Αν και οι μεταξύ τους σχέσεις συχνά σημαδεύονται από μικροδιαφορές ή εντάσεις, τα πανηγύρια λειτουργούν ως σημεία συμφιλίωσης: εκεί όπου η κοινότητα βρίσκει ξανά τον παλμό της.
Αποτελούν άτυπες ψυχοκοινωνικές δομές, ιδίως για τους ηλικιωμένους που δεν έχουν άλλον τρόπο κοινωνικής συνεύρεσης. Όπως λέει η κυρία Ευθυμίου: «Το πανηγύρι, το τραγούδι, ο χορός και το κοινό φαγητό είναι τρόποι με τους οποίους οι Έλληνες ενώνονται διαχρονικά».
Οι γυναίκες της τρίτης ηλικίας: αόρατες και πολύτιμες
Ιδιαίτερα οι γυναίκες της τρίτης ηλικίας, κουβαλούν το βάρος πολυετούς φροντίδας, οικογενειακών θυσιών και κοινωνικής προσφοράς, χωρίς ποτέ να τους αναγνωριστεί ουσιαστικά.
Στις επαρχιακές πόλεις και στα χωριά, τις βλέπουμε καθισμένες σε πεζούλια ή παλιές καρέκλες, να συζητούν για τα παιδιά και τα εγγόνια τους, χωρίς πρόσβαση σε δομές ψυχαγωγίας, πολιτισμού ή φροντίδας.
Οι άντρες της τρίτης ηλικίας: Ζουν στον τελευταίο φάρο συντροφιάς, το παραδοσιακό καφενείο
Υπάρχει μια γωνιά σε κάθε μικρό χωριό της ελληνικής επαρχίας, όπου ο χρόνος κυλά αλλιώς. Εκεί, στο παλιό καφενείο, τα τραπέζια είναι βαριά από ιστορίες, κι ο αέρας μυρίζει καφέ και αναμνήσεις. Είναι ο τόπος όπου οι άνδρες της τρίτης ηλικίας δεν είναι «παππούδες», αλλά άνθρωποι με άποψη, μνήμες, χιούμορ και αξιοπρέπεια. Εκεί δεν έχει σημασία ποιος έχει τι – μόνο ποιος είναι παρών.
Το καφενείο δεν είναι απλώς μαγαζί. Είναι σκηνή ζωής. Είναι το σημείο όπου ξεκινούν τα νέα του χωριού και καταλήγουν οι σιωπές της μοναξιάς. Είναι η καθημερινή «παρέλαση» μιας γενιάς που χτίστηκε πάνω στη γη, στον ιδρώτα, στη μακροθυμία. Μιας γενιάς που έχει ανάγκη να ακουστεί, να γελάσει, να θυμηθεί.
Κι όμως, αυτά τα καφενεία σβήνουν σιγά-σιγά, μαζί με την τελευταία σπίθα ζωντανής επικοινωνίας. Ένα-ένα κατεβάζουν ρολά, όχι γιατί λείπει η ανάγκη, αλλά γιατί λείπει η στήριξη. Χωρίς αυτά, οι άνθρωποι δεν πίνουν απλώς λιγότερους καφέδες – χάνουν το μοναδικό καταφύγιο επαφής τους με τον κόσμο.
Ίσως, λοιπόν, κάποιος να πρέπει να τα δει ξανά. Όχι σαν παρωχημένα μαγαζιά, αλλά σαν μικρές, πολύτιμες εστίες πολιτισμού και φροντίδας. Γιατί σε αυτά τα ξύλινα τραπέζια κρύβονται ψυχές που διψούν για ζωή, όσο κι αν τα κορμιά τους δείχνουν κουρασμένα.
Θρησκευτικός τουρισμός: μια ψυχοπνευματική διέξοδος
Μία σημαντική και παραμελημένη ευκαιρία κοινωνικής ενδυνάμωσης για την τρίτη ηλικία, ιδίως για τις γυναίκες, είναι ο θρησκευτικός τουρισμός.
- Προσκυνήματα σε μοναστήρια, εκκλησίες και ιερές μονές
- Πολιτιστικές διαδρομές με ιστορικό και πνευματικό περιεχόμενο
- Τοπικά πανηγύρια που συνδυάζουν θρησκευτικό χαρακτήρα με κοινή γιορτή
Η Περιφέρεια και οι Δήμοι, μέσω ευρωπαϊκών ή εθνικών χρηματοδοτήσεων, μπορούν να δημιουργήσουν προγράμματα “Πίστης και Μνήμης”, ενισχύοντας τον ενεργό θρησκευτικό τουρισμό της τρίτης ηλικίας όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα που γίνεται κατά κάποιο τρόπο αλλά και στην επαρχία με:
- Δωρεάν ή χαμηλού κόστους μετακινήσεις με δημοτική μέριμνα
- Συνοδοί ή κοινωνικοί λειτουργοί για ευάλωτους ηλικιωμένους
- Εκπαιδευτικά και βιωματικά εργαστήρια σε μοναστηριακούς χώρους
- Διασύνδεση του θρησκευτικού τουρισμού με τη γεροντολογία και την ευζωία
Η συμμετοχή των ηλικιωμένων – και ιδίως των γιαγιάδων μας – σε τέτοιες διαδρομές αναζωογονεί την ψυχή, ενεργοποιεί τη μνήμη και ενισχύει το αίσθημα του ανήκειν.
Τι συμβαίνει στην Ευρώπη – καλές πρακτικές
- KAΠΗ (Κέντρα Ανοιχτής Περίθαλψης Ηλικιωμένων): υπάρχουν και στην Ελλάδα, παρέχουν δραστηριότητες, κοινωνική συμμετοχή και βασική υποστήριξη.
- Help-at-Home: πρόγραμμα κατ’ οίκον φροντίδας, επιδοτούμενο από ΕΕ και κράτος, καλύπτει περίπου 76.000 ηλικιωμένους σε όλη τη χώρα
- Ευρωπαϊκά μοντέλα όπως το «Village» (Η.Π.Α./ΕΕ): τοπικές δομές υπερηλίκων, <<έξυπνα χωριά>> βασισμένες στον εθελοντισμό για μεταφορά, κοινωνικές εκδηλώσεις, επισκευές στο σπίτι κ.ά..
Η Ελλάδα σε ευρωπαϊκή σύγκριση
| Δείκτης | Ελλάδα / Νότια Ευρώπη | Μέση ΕΕ |
| Αισθήματα μοναξιάς | 30 % των ηλικιωμένων δηλώνουν μοναξιά «συχνά» | 13 % συχνά, 35 % κάποιες φορές |
| Πρόσβαση σε κοινωνικές δραστηριότητες | Πολύ περιορισμένη, ιδίως για γυναίκες | Ενισχυμένα τοπικά δίκτυα |
| Ενασχόληση με πολιτιστικές ή θρησκευτικές δράσεις | Σποραδική, χωρίς κρατική στήριξη | Υποστηριζόμενη με ευρωπαϊκά κονδύλια |
Τι ζητάμε από κράτος και αυτοδιοίκηση
- Στήριξη των Κέντρων Κοινότητας & ΚΑΠΗ: όπως στις γειτονιές των πόλεων, να υπάρχουν στα χωριά δραστηριότητες και συνέργειες.
- Ανάπτυξη και χρηματοδότηση Help‑at‑Home πανελλαδικά, για καθημερινή επίσκεψη και συνομιλία.
- Δημιουργία τοπικών “Village”: εθελοντικά δίκτυα που να υποστηρίζουν μετακινήσεις, συντροφιά, επιδιόρθωση κατοικιών και πανηγύρι ως κοινωνικό πόλο.
- Δημόσιες χρηματοδοτήσεις από Περιφέρεια & Δήμους, με συνεχή ροή πόρων και όχι μόνο πριν τις εκλογές.
- Αξιοποίηση θεσμών (ΕΣΠΑ, Κοινωφελής Εργασία, Ευρωπαϊκά κονδύλια) ώστε να ενισχυθούν υφιστάμενες δομές και να δημιουργηθούν νέες.
Ας μιλήσουμε πολιτικά
Απευθυνόμαστε στον Περιφερειάρχη, στους Δημάρχους και στους βουλευτές των νομών μας.
Την Τρίτη ηλικία να τους συμπεριλάβετε ως ενεργούς πολίτες με δικαιώματα. Να προβλέψετε ετήσιο σχεδιασμό με βάθος χρόνου, χρηματοδότηση και αξιολόγηση των κοινωνικών δράσεων.
Βοηθήστε την Τρίτη ηλικία να βγει από τη λήθη. Να μιλήσουμε ξανά τις γειτονιές, τα καφενεία, τα πανηγύρια, τους ανθρώπους που βασανίζονται από μοναξιά και φτώχεια.
Αντί να περιμένουμε τις ψήφους των παππούδων και των γιαγιάδων κάθε τέσσερα χρόνια, ας τους ακούσουμε σήμερα.
Να χρηματοδοτήσουμε:
✅ Προσκυνηματικά ταξίδια με συνοδεία
✅ Αναβίωση παραδοσιακών πανηγυριών με υποστήριξη μετακίνησης
✅ Τοπικά πολιτιστικά καφενεία Τρίτης Ηλικίας
✅ Προγράμματα “Αγκαλιάς” και “Ενθύμησης” με μουσική, αφήγηση και γιορτή
Και εμείς όλοι με τη βοήθεια των τοπικών αρχών και της Πολιτείας, μπορούμε να επαναφέρουμε τον σεβασμό, την αξιοπρέπεια και τη ζεστασιά στους ηλικιωμένους μας.
Ας αφήσουμε πίσω μας τις ανισότητες, τις διαφορές και τις φιλονικίες. Είναι καιρός για συλλογική αφύπνιση και πράξη.
Επίλογος
Η τρίτη ηλικία δεν ζητά πολυτέλειες. Ζητά σχέση. Ζητά να βγει από την απομόνωση, να μπει ξανά στη γιορτή, στη μνήμη, στο παρόν.
Με τη φωνή της Μαρίας Ευθυμίου να μας θυμίζει τη δύναμη της προφορικής ιστορίας, με τα πανηγύρια ως γέφυρες συμφιλίωσης, με τα παραδοσιακά καφενεία τον Ελληνικό καφέ σε μπακιρένιο μπρίκι, σπιτικό γλυκό του κουταλιού, διαχρονικό υποβρύχιο, παραδοσιακό τσίπουρο και μεζές για τους μερακλήδες, κουβεντούλες και γέλια γύρω από το τραπέζι. και με τις πνευματικές διαδρομές ως πνοή ψυχής, ας στηρίξουμε αυτούς που κράτησαν τη χώρα όρθια, τότε που δεν υπήρχαν ούτε επιδοτήσεις ούτε προγράμματα ΕΣΠΑ.
Ενδεικτικές Πηγές
– Eurostat (2020). Population structure and ageing.
– Ευθυμίου, Μ. (2022). Διαλέξεις Ιστορίας και Ελληνικής κοινωνίας. Προφορικές παρουσιάσεις.
– ΕΛΣΤΑΤ (2021). Έρευνα για τις συνθήκες διαβίωσης ηλικιωμένων.
– European Commission (2023). Active Ageing Index.
– Υπουργείο Πολιτισμού και Θρησκευμάτων: Στρατηγική για τον θρησκευτικό τουρισμό.
